Je debuutbundel 'Vitrine' is zojuist uitgekomen.
Hoe voelt dat?
Verwarrend. Ik ben gewend projecten te organiseren en andersoortige boekjes uit te brengen waarbij ik zelf voor een heel groot deel in de hand heb hoe ik ze promoot. Dit is mijn eerste 'egoproduct' en nu is het afwachten. Enerzijds de vreemde ervaring dat ik ineens in de spotlights sta en over mijn eigen werk zit te vertellen bij de radio en dergelijke, anderzijds een soort gat dat normaal gesproken gevuld wordt met 'nuttiger' zaken. Ik ben nu een roman aan het afronden en aan het optreden, dat is het wel zo'n beetje en mijn arbeidsmoraal zegt me dat ik niet genoeg doe als ik me niet een slag in de rondte werk, terwijl ik ook weet dat concentratie juist tijd en rust vergt.
Ook een vreemde ervaring is dat mensen iets van je werk vinden.
Ik ben dat op eindredactieniveau na veel jaren journalistiek wel gewend, en ook waar het de mening betreft van de lezer die het totaal wel of niet met je eens is. Maar poëzie wordt door iedereen anders geïnterpreteerd (waar niets mis mee is, overigens) en die nieuwe 'betekenis' pakt vaak compleet nieuw voor mij uit.

Het leest als een erg persoonlijke bundel. Wat is voor jou het centrale thema?
Jezelf tonen. Aanvankelijk weigerachtig, later onontkoombaar.
Andersom ook het zelf vast willen leggen van situaties, mensen, zekerheden.
Misschien wil je de vraag specificeren: "Wat is voor jou het centrale thema?"

Voor mij gaat jouw bundel over afscheid nemen onder andere van je ouders met name van je vader en over het willen aanhaken aan een persoon. Dat lastig vinden, er tijd voor nemen en afstand creëren en weer terug proberen te pakken, intimiteit proberen te creëren in de woorden die je gebruikt (en daarom ook het aan elkaar schrijven).
Dat zit er inderdaad in. Ik vind het niet slecht omschreven. Beter dan mijzelf meestal lukt. Overigens ben ik (zeker na veel herschrijven) niet dezelfde als de hoofdpersoon van de bundel. Het uitgangspunt van een gedicht is altijd iets van mijzelf, iets wat ik zie, voel of meemaak, maar vervolgens is het een uitvergroting, een serie van keuzes die ik maak aangaande een situatie die ik schets, en daardoor wordt het fictie. Als voorbeeld geef ik vaak het titelgedicht. Ik ken het gevoel wat er in beschreven wordt (iemand willen 'vastleggen') heel goed, dat is autobiografisch. Maar alles wat er verder staat, wat ik als beeld heb gebruikt, de bijna-paniek die wordt beschreven, is vervolgens fictie, een gedachte, een mogelijkheid die ik heb uitvergroot.

Alleen het 'aan elkaar schrijven' zou ik zelf anders motiveren. Dat gaat voor mij over gedachtestromen, hoe logisch of onlogisch die soms ook zijn. Het is veeleer monologue interieur dan een poging tot intimiteit.
Overigens merkte ik pas in de redactiefase waar de bundel over ging, hoe hij opgebouwd was. De bundel is met name voor mezelf, want ik ben me bewust van het feit dat de meeste lezers niet op die manier naar de bundel kijken, vrij strak gecomponeerd (bv. volgorde, spanningsboog), maar dat ontstond voornamelijk in de laatste zes weken.

Waarom nu pas deze solobundel?
Waarom de veronderstelling 'nu pas'? Ik dicht nog niet lang, ruim twee jaar. Ik vind het erg snel gaan. Ik heb niet lang gedroomd van het maken van een boek of bundel, het is me min of meer overkomen.

Merk je dat je beïnvloed wordt door de dichtstijlen van je vrienden Heytze en Starik?
Volgens mij totaal niet. Volgens Heytze en Starik ook niet. Het is zelfs zo dat Ingmar volgens mij echt in mijn gedichten heeft moeten groeien, het duurde best even voor hij er iets mee kon. Ik spreek een volkomen andere taal dan hij. Hij is verhalender, ironischer, om maar eens wat te noemen. Bij mij wringt de taal vaak opzettelijk, ik twijfel zowel in inhoud als vorm. Bij hem staan de dingen er vaak op een manier waarbij je het gevoel krijgt dat het niet anders had kunnen zijn.
Verder schrijf ik nogal compact, in tegenstelling tot bijvoorbeeld Starik, die is veel flamboyanter met taal, scènischer, hij werkt verder bijvoorbeeld ook veel met parlando.
Overigens stimuleert het zeer om mensen om je heen te hebben die schrijven en die met je meelezen. Met Ingmar heb ik bovendien een jarenlange geschiedenis van samenwerken. Na veel gezamenlijke journalistiek, columns, bloemlezingen e.d. zijn wij gewend om kritisch naar elkaars werk te kijken. Dat is een tweede natuur.

Is er voor jou verschil tussen podiumpoëzie en leespoëzie?
Ja en nee.
Ja: ik vind mezelf geen performer en schrijf ook niet gericht op een performance. Mijn poëzie is weinig gebeurend, weinig gericht op effecten, vaak op inhoudelijk vlak ook helemaal niet zo communicerend. Nee: het klinkt tegenstrijdig met wat ik hierboven zeg, maar ik schrijf wel degelijk al voorlezend, ben bezig met klank, met mogelijke spanningsbogen. Ik vind het in het algemeen belangrijk dat mensen die zonodig op een podium moeten gaan staan (waaronder ikzelf dus) zich bezighouden met de vraag hoe ze hun tekst kunnen en willen interpreteren. Teveel dichters helpen op het podium hun eigen werk om zeep. Los daarvan: er bestaat wel degelijk podiumpoëzie, zoals je veel in het slamcircuit hoort. Die teksten verliezen op papier vaak hun coherentie en betekenis, vind ik persoonlijk. Ook vind ik dat dat niet erg hoeft te zijn. Je hebt prima dichters-performers die er (tot dusver) expliciet voor kiezen hun werk niet op papier te laten bestaan, maar alleen op het moment dat zij het uitspreken. Zoals Sven Ariaans en Lasse Samstrom. Misschien moet je hun teksten meer zien als een soort aanzet tot een partituur, maar dan zonder de aanwijzingen voor bijvoorbeeld toonhoogte en dynamiek. Naar aanleiding van die partituur ontstaat het daadwerkelijke kunstwerk pas, telkens weer opnieuw en anders.

Je doet nogal verschillende dingen, waar ligt je hart voornamelijk?
In zijn algemeenheid bij activiteiten die me iets leren. Nu, en naar ik aanneem voorlopig, is dat het schrijven van proza (fictie) en poëzie. Ik ben echter niet geschikt voor het hebben van één beroep. Ik heb de afwisseling nodig met bijvoorbeeld muziekjournalistiek of het organiseren van festivals. In eerste instantie inhoudelijk, maar ook simpelweg omdat het stimulerend werkt om af en toe iets praktisch te doen, een opdracht te vervullen, een concreet resultaat te zien op de wat kortere termijn.

Zijn er nog activiteiten die je graag zou willen (en waartoe je nog geen gelegenheid had)?
Weet ik niet. Meestal ontstaan de dingen vanzelf, kom ik er na een tijdje achter welke richting ik uit aan het gaan ben en waarom. Ik heb nog nooit een beroep geambieerd, het is altijd uit interesse en leergierigheid vanzelf zo gelopen. Met Starik ben ik een heel groot poëziefestival aan het opzetten, Duizenddichters, ik zou wel graag willen dat dat van de grond komt.

Welke Nederlandse dichters lees jij en wie spreken je het meeste aan?
Uiteindelijk ben ik meer een prozalezer.
Daar staat tegenover dat ik de meeste poëzie die verschijnt op zijn minst inkijk, en dus wel veel dichters lees. Dichters die me nu invallen en waar ik van houd: Godijn, Morrien, Barnas, Wieg, Wigman, Hertmans, Reve, Van Strijtem, Oosterhoff. Wat of wie me het meest aanspreekt hangt van mijn bui af.

Van welke dichter (dood of levend) zou je wel eens een masterclass (hebben) willen volgen?
Van Gerard Reve. Die zit ergens tussen dood en levend in, heb ik begrepen. Zijn poëzie is volkomen relativerend, wars van het grote gebaar, nergens doelbewust humoristisch of ontroerend en ondertussen zeer humoristisch en ontroerend. Bij veel van zijn navolgers wordt dat alles een kunstje, bij Reve zelf niet.

Ik las dat je een roman 'Twaalf' op stapel hebt staan, wil je daar iets over vertellen?
Eh, ja, daar heb ik het verhaaltje nog niet zo over klaar. Een poging:
Het is een boek over een meisje en een vader. Ze leven geïsoleerd en erg in hun hoofd. De vader gaat dood en het meisje weet niet hoe daarmee verder te gaan.
Hmmmm, dit is niks. Dit is ook niet hoe het boek is of wordt.

Maar goed, Twaalf. Het is een vrij fragmentarisch boek, in de zin dat het opgebouwd is uit scènes die samen (maar niet chronologisch) een jaar of twintig beslaan, en ik het deels aan de lezer overlaat welk verband hij daartussen legt. Het verschijnt ergens komend voorjaar. Tegen die tijd hoop ik er iets wervender over te kunnen praten.

Uit: Brabants Dagblad

Zoeken naar een bruikbare taal

Door Nick J. Swarth, Brabants Dagblad, 22 februari 2005

Zes titels zijn genomineerd voor de Schrijversprijs der Brabantse letteren 2005. Voorafgaand aan de uitreiking op 12 maart een nadere kennismaking met de boeken en de schrijvers. Vandaag: ‘Vitrine’ van Vrouwkje Tuinman.

In haar poëziedebuut ‘Vitrine’ schildert de in Den Bosch geboren en getogen Vrouwkje Tuinman (1974) het wel en wee van een beschadigde vrouw.

‘Vitrine’ boekstaaft het ontluiken van een onzekere, gereserveerde vrouw. Welke mogelijkheden biedt de liefde als je op jonge leeftijd reeds werd beschadigd? In de boeiendste verzen is de toon als van een kind dat begrijpend leert lezen, leert manoeuvreren tussen de regels van haar bestaan.
Vrouwkje Tuinman over haar goed ontvangen debuut en het autobiografisch gehalte van haar werk.
,,Aan het einde van de zomer verschijnt mijn eerste roman, ‘Grote acht’. Het gaat over psychisch geweld, maar dat klinkt niet zo wervend. De hoofdpersoon is een buitenstaander, een meisje dat heel erg in haar hoofd leeft. Ze lijdt onder de psychische terreur van een oude man. De aard van verhouding blijft onduidelijk. Gebeurt het allemaal echt of speelt het zich af in haar hoofd?
,,Eigenlijk was het boek er eerder dan de bundel. ’Vitrine’ ontstond parallel aan het laatste stuk van de roman. Ik was inmiddels verliefd geworden, ontdekte dat ik met een ander soort stem aan het schrijven was. Maar de hoofdpersoon in het boek is te jong om er al een liefdesleven op na te houden. Ik zocht een ander soort taal, vandaar de gedichten.”
,,De kritieken waren goed. Raar om recensies te lezen. Het is vervelend als mensen er schijnbaar niets van hebben begrepen. Iemand zei dat ik klassieke gedichten schreef, waaronder een aantal sonnetten. Dat slaat nergens op. Waar gaat het nog over als je er zo weinig van weet. Er was één matige recensie. ‘Vrouwen schrijven dagboekpoëzie’, daar kwam het op neer. Wat moet ik dan nog zeggen. Daar kan ik niet tegenop.”

Persoonlijk

,,Een tekst gaat aanvankelijk over iets van mezelf. Dat is snel weer weg. Je kiest een onderwerp. Bijvoorbeeld in het gedicht ‘Vitrine’. Het verzamelen van spullen die de geliefde achterlaat heb ik nooit gedaan. Het gevoel erachter ken ik wel. Door de keuze voor dat beeld komt het verder van je af te staan.”
,,Bij de roman is het nog meer fictie. De eerste hoofdstukken stonden dicht bij mij. Daarna werd het interessant om een goed boek te schrijven, afstand te nemen. Gelukkig maar. Stel je voor dat je alles wat je schrijft zelf bent. Mensen gaan ervan uit dat alles letterlijk is. Onzin. Maar ook als het niet over mij gaat is er natuurlijk sprake van een referentiekader. Schrijvend over een jeugd, schrijf ik over mijn eigen jeugd. Ik woonde 21 jaar in Den Bosch. Het was een leuke tijd. Ik voel me geen Bosschenaar meer, eerder een Brabander in Utrecht. Sinds de nominatie treed ik vaker in Brabant op. Dat deel van mijn identiteit is daardoor weer een beetje opengesprongen.”
,,Ik ben iemand die erg op zichzelf leeft. Ik heb altijd mijn eigen dingen gedaan, nooit een vaste baan gehad. Ik ben van de arbeidsmoraal. Alles buiten schrijven ging voor. Toen ben ik in mijn eigen tijd begonnen aan een boek. Financieel is het nu schipperen.”
,,Een beurs van het Fonds voor de Letteren? Daarvoor voel ik me misschien te weinig schrijver. Ik kan ook andere dingen, ben bijvoorbeeld journalist. Ik hoef ook niet zonodig dichter te worden genoemd. Dat je met poëzie een van beide prijzen wint lijkt me trouwens stug. Maar ik ben heel erg blij met de nominatie.”

Stemmen voor de Publieksprijs kan tot 1 maart. Formulieren zijn verkrijgbaar bij LiBra: 013-4656735. Of mail naar libra@pbcnb.nl. Digitaal stemmen kan op:
_www.prijzenderbrabantseletteren.tk

Uit: BLVD

Dichters onder ons

Hagar Peeters, Jannah Loontjens, Tjitske Jansen en Vrouwkje Tuinman bewijzen dat je niet oud, depressief of wereldvreemd hoeft te zijn om succes te hebben als dichter.

tekst Femke van Wiggen fotografie Victor Bergen-Henegouwen

BLVD: “Jullie worden gerekend tot een nieuwe literaire stroming van vrouwelijke dichters. Wat vinden jullie daarvan?”
Tjitske: “Mijn eerste recensie was in ‘Vrij Nederland’. Ik werd besproken met Jannah, Maria Barnas, Marije Langelaar & Sylvia Hubers. De strekking was dat we vrouw zijn en veel over gevoelens dichten, en daarbij, dat vrouwen achter hun kut aan mogen lopen. Ook in poëzie.”
Hagar: “Ik heb me enorm geërgerd aan dat stuk. Ik was blij dat ik niet werd genoemd.”
Vrouwkje: “Ik ben in recensies gelukkig nog niet vergeleken met andere dichteressen.”
Tjitske: “Het was voor mij de eerste mogelijkheid om aandacht van de media te krijgen en toen dacht ik…”
BLVD: “Aandacht is aandacht?”
Tjitske: “De voordelen wogen zwaarder.”
Vrouwkje: “Natuurlijk werk je mee!”
Jannah: “Ik had een inhoudelijkere bespreking verwacht. Ik was nieuwsgierig hoe we als stroming zouden worden neergezet. Maar we werden vergeleken met elkaar en met MTV-babes als Shakira en Britney Spears. Wat een onzin.”
BLVD: “Worden jullie vaak op deze manier besproken?”
Vrouwkje: “Het gebeurt ook andersom. Ik schijn mannelijk te dichten. Weliswaar vanuit een vrouwelijk perspectief, maar onvrouwelijk.”
Tjitske: “Dat is dan zeker positief bedoeld? Vast geschreven door Adriaan Jaeggi.”
Vrouwkje: “Nee. Maar het rare is dat met zo’n recensie eigenlijk hetzelfde mechanisme in werking is gezet.”
Tjitske: “Dat stuk in ‘Vrij Nederland’ was toch zo ongeveer het enige?”
Vrouwkje: “Nou, het is wel een tendens om zo te schrijven. Er worden de laatste tijd juist veel dubbelbesprekingen gedaan, ik kom vaak tegen dat Hagar of Tjitske of Pietje in een recensie worden aangehaald. Dat is schijnbaar nodig.”
BLVD: “Het is dus geen nieuwe literaire stroming?”
Hagar: “Niet echt. Misschien is dat idee ontstaan doordat er vijf jaar geleden niet zo veel jonge vrouwelijke dichters waren, laat staan met succesvolle bundels. Nu wel, en dan wil men je al gauw in een hokje te stoppen.”
Vrouwkje: “En ze stonden niet op podia, traden niet op. Dat is ook een belangrijk verschil. De generatie vóór ons vertegenwoordigde het klassieke beeld van de dichter die overstaanbaar spreekt vanachter een boek. In de bloemlezing ‘De 100 beste gedichten van 2004’ is overigens maar liefst eenderde van de gedichten door vrouwen geschreven!”
Hagar: “Dat is belachelijk veel. Zeker als je bedenkt dat van alle vorig jaar uitgekomen bundels, dat zijn er negentig – ik heb ze allemaal gelezen want ik zat in de jury van de VSB Poëzieprijs – er misschien vijftien door vrouwen zijn geschreven.”
BLVD: “De samensteller heeft zijn best gedaan?”
Hagar: “Dat kun je wel zeggen. Je ziet het trouwens ook bij festivals.”
Vrouwkje: “Dat ze excuusvrouwtjes programmeren.”
Hagar: “Daar gaan wij verandering in brengen! Soms vind ik het trouwens lastig om gezien te worden als een vrouwelijke dichter. Waarom niet gewoon als dichter?”
Jannah: “Het verschil tussen vrouwen onderling is zeker zo groot als het verschil tussen mannen en vrouwen.”
BLVD: “Vrouwelijke dichters schrijven vaak over gevoelens. Waar is het engagement?”
Tjitske: “Ik heb laatst – in opdracht – een gedicht geschreven over de koningin, voor haar 25-jarig jubileum. Telt dat?”
Jannah: “Over het algemeen houd ik niet van geëngageerde dichtkunst, omdat er dan een mening of oordeel in verwerkt is, waardoor het eerder propaganda is dan poëzie. Het kan wel, maar als het gedicht ondergeschikt is aan een gebeurtenis, vind ik het niet zo interessant. Neem onze Dichter des Vaderlands.”
Vrouwkje: “Heeft Driek van Wissen (afgelopen januari verkozen tot opvolger van Gerrit Komrij, red.) al iets geschreven?”
Jannah: “Een gedicht over Poolse arbeiders? Zoiets?”
Vrouwkje: “Het zegt genoeg dat niemand het zeker weet.”
Jannah: “Ik beschouw zo’n Dichter des Vaderlands een beetje als een hofnar. Alleen al om de titel. Dichter des Vaderlands. Ik zou dat persoonlijk nooit willen zijn.”
BLVD: “Hagar, jij was ervoor in de running toch?”
Hagar: “Het leek mij heel leuk.”
Jannah: “Echt?”
Hagar: “Je hoeft niet bij iedere gebeurtenis een gedicht te schrijven! Je kunt ook dingen doen, zoals Komrij de Poëzieclub heeft opgericht.”
BLVD: “Wat had je gedaan als Dichter des Vaderlands?”
Hagar: “De ideeën heb ik verdrongen toen bleek dat ik het niet werd.”
Vrouwkje: “Ik ben het met Jannah eens: poëzie is niet de plek voor meningen.”
Tjitske: “We moeten ook altijd maar een mening hebben, hè?”
Vrouwkje: “Ik vind een mening in een gedicht al snel aanmatigend. Of het is te tijdgebonden qua onderwerpkeuze. Aan beiden wil ik me op dit moment niet wagen. Niet in gedichten in ieder geval.”
BLVD: “Houden jullie ook rekening met de lezer?”
Jannah: “Nee.”
Hagar: “Op een heel abstract niveau. In mijn achterhoofd speelt mee dat wat ik schrijf, er is om gelezen te worden. Je schrijft niet alleen voor jezelf. Ik heb geen boodschap, maar wel een bedoeling met een gedicht. En ik heb liever niet dat de lezer die maar naar eigen inzicht invult.”
Vrouwkje: “Ik vind dat nooit erg.”
Tjitske: “Soms heb ik een bedoeling met een gedicht en soms overkomt het gedicht me tijdens het schrijven. Zo kan het de lezer ook overkomen.”
BLVD: “Hoe interpreteren jullie lezers jullie werk?”
Tjitske: “Soms klampen ze je aan en roepen ze: ‘Ik weet waar het over gaat!’”
Hagar: “En dan blijkt het meestal over iets heel anders te gaan.”
Vrouwkje: “Het titelgedicht van ‘Vitrine’ gaat over het welkom heten van een nieuwe liefde in je leven. Maar volgens bijna iedereen die het leest, gaat het over afscheid nemen van een geliefde, door wie je zojuist bent gedumpt. Ik vind het best.”
Tjitske: “Blijkbaar is dat gedicht zo open dat je er verschillende gevoelens bij kunt hebben.”
Jannah: “Weet je wat ik moeilijk vind? Tijdens het schrijven bén je het werk. Soms ben ik opgelucht als iets af is, maar soms vind ik het beklemmend, juist omdat een deel van jou de wereld in gaat en je er geen controle meer over hebt. Dan begint het terug te praten op allerlei manieren, via andere mensen.”
Vrouwkje: “Voor mij werkt het andersom. Zodra ik merk dat iets verder van me af begint te staan, begint het te slagen als gedicht of als verhaal. Ik kan nu naar waarheid zeggen dat mijn roman niet meer over mij gaat. Dat zal waarschijnlijk niemand oppikken, ze zullen allemaal denken dat het een autobiografie is, maar het geslaagde eraan vind ik juist dat ik het heb weten te abstraheren tot iets autonooms.”
Jannah: “Ik herken wel dat het los van je komt te staan, maar ik vind dat soms bedreigend.”
Tjitske: “Of een schok. Als iemand op mijn werk reageert, denk ik: God, dat kan, die heeft het gelezen, je kunt het kopen.”
Jannah: “Ik ontdek steeds beter wat ikzelf wil.”
BLVD: “Waar komt dat door?”
Jannah: “Ik denk vooral door tijd en veel lezen. Het gevoel dat je je werk steeds beter begrijpt, is altijd vluchtig, dat verlies je telkens weer. Ik heb wel het idee dat daar een stijgende lijn in zit, dat er meer coherentie tussen je gedichten komt.”
Tjitske: “Jij ontdekt dus al schrijvend waarmee je bezig bent?”
Jannah: “Ja.”
Vrouwkje: “Ik lees voortdurend hardop als ik schrijf. Ik moet het horen, dat is confronterender.”
Tjitske: “Dat vind ik vreemd aan voordragen. Soms lees je een gedicht voor waarvan je het gevoel hebt dat het is verbonden met een andere tijd.”
BLVD: “Hoe belangrijk is optreden?”
Hagar: “Ik laat mijn werk graag horen zoals ik het vind klinken, ik treed graag op.”
Tjitske: “Laten we eerlijk zijn: het is ook een bron van inkomsten. De mogelijkheid ís er. En als die er is…’’
Hagar: “Nederland is een klein land, maar heeft ongelooflijk veel festivals waarop ze je willen horen! Dat is zo vreemd.”
BLVD: “Is het daardoor gemakkelijker om dichter te zijn?”
Vrouwkje: “Ik kan mijn geld ook anders verdienen.”
Tjitske: “Ik vind het eerder moeilijker. Met zo veel optredens is het lastig om je te concentreren op het dichten.”
Jannah: “Ik doe weinig optredens omdat ik het zo vind afleiden. Het kost niet alleen tijd, maar vooral veel energie.”
Vrouwkje: “Het hele sociale gebeuren eromheen vind ik nogal een drama.”
Jannah: “Dodelijk vermoeiend.”
Vrouwkje: “Je komt ergens, dan begint de organisatie zich voor te stellen, die namen moet je allemaal proberen te onthouden, dan komen de andere optredenden datzelfde doen, etc. etc. Ik ben daar niet goed in. Ik kan niet met mensen die ik niet ken over koetjes en kalfjes praten. Ik houd er sowieso niet van om over koetjes en kalfjes te praten. Veel mensen denken dat ik arrogant ben, maar ik houd gewoon niet van overbodige communicatie.”
Hagar: “Als je een jaar later weer op hetzelfde festival komt, ben je hun namen vergeten. En ze dragen ook nog eens andere truien en dan vinden ze je inderdaad hautain. Omdat je niet ‘Dag Joop!’ terugroept. Ik treed al jaren veel op. Je moet er echt voor vechten om je te kunnen terugtrekken.”
BLVD: “Je kunt toch beleefd weigeren?”
Hagar: “Dat lukt dus moeilijk. Ik neem het me vaak voor. Eigenlijk wil ik deze zomer helemaal niets doen…”
Vrouwkje: “Dan moet je dus weggaan. En dat plannen, dan lukt het.”
Hagar: “Het is heel dubbel, want het is hartstikke leuk dat je gevraagd wordt, dat er interesse is. Maar zoals Jannah aangeeft: het leidt af van wat je wilt maken. Om echt te dichten moet je je kunnen afzonderen.”
Tjitske: “Ik heb dat gevoel niet zo. Voor ik optrad, werkte ik erbij in restaurants en op de markt, is dat niet hetzelfde?”
Vrouwkje: “Dat vind ik iets heel anders. Je zit na een optreden met zo veel inhoud in je hoofd! Ik moet dan altijd weer een dag niemand spreken, wil ik iets zinnigs kunnen doen. Dat geeft niet, er zijn altijd klusjes te doen, maar je komt er absoluut minder snel toe iets nieuws te bedenken.”
Hagar: “Het kan ook verleidelijk zijn om erin te vluchten, als uitstelmanoeuvre.”
Jannah: “Ik vind het heerlijk dat ik nu mijn dochtertje heb (van 1 jaar, red.), want ik word gedwongen om te kiezen. Ik doe alleen nog maar wat ik echt belangrijk vind en al die sociale dingen, die zeg ik af, want ik hebt een kind.”
Vrouwkje: “Zonder dat ze je arrogant vinden! Optredens zijn trouwens vooral leuk wanneer je merkt dat er gedurende zo’n eindeloze literaire avond een rode draad ontstaat of er een bepaalde chemie is tussen de optredenden.”
Tjitske: “Vrouwkje! Volgens mij vind jij voordragen helemaal niet leuk!”
BLVD: “Luister je ook naar anderen op zo’n avond?”
Vrouwkje: “Niet als ze allemaal dertig minuten spreken!”
Hagar: “Ik vind het juist mooi om me helemaal open te stellen en te kijken hoe iemand het doet. Vroeger was ik zo zenuwachtig voor een optreden, dat ik niet kon luisteren. Daar voelde ik me vaak schuldig over. Nu merk je dat de meesten zitten te roken in de foyer terwijl jij daar staat.”
Vrouwkje: “Ik houd van literaire evenementen, absoluut, maar ik vind het storend om te zien hoe iedereen probeert zo lang mogelijk aan het woord te zijn, vaak ten koste van alles. Ten koste van het publiek vooral. Ik ben nota bene de doelgoep van dit soort evenementen en ik trek het al niet! Ik denk vaak: dat moet toch leuker kunnen. Ik ben nu met mijn geliefde Frank Starik ‘Duizenddichters’ aan het organiseren, dat 1 juli 2006 plaatsvindt in de Stadsschouwburg van Utrecht. Waarschijnlijk willen we de dichters per tien in een rijtje op het podium met een spot boven het hoofd. Iedere dichter wordt na vijftig seconden van het podium gehaald.”
BLVD: “Zouden jullie daaraan meedoen?”
Hagar: “Ik vind het een leuk experiment, maar je wordt wel echt één van de velen.”
Tjitske: “Je moet het echt op dat moment doen, scoren, dat vind ik interessant.”
Hagar: “Maar je kunt in één minuut zo weinig laten zien!”
Vrouwkje: “Je kunt ook heel veel laten zien. Juist in die nivellerende context. Ik vind het leuk om op een andere manier over dit soort dingen na te denken.”
Hagar: “Ik ga graag naar de interviews op festivals. Om te zien hoe andere schrijvers met die situatie omgaan. Sommigen praten bijvoorbeeld snel, dan denk ik: jezusmina, hoe kun je dat combineren met aan de andere kant die afzondering, dat alleen op je kamer de hele dag zitten schrijven? Daar word je toch een beetje een raar nurks figuur van? En dan komen ze buiten en dan praten ze gewoon zoals ieder ander…”
Jannah: “Verbind jij de snelheid van praten automatisch aan de snelheid van denken?”
Hagar: “Wel met het gemak dat je hebt in de omgang met anderen. Als ik lekker aan het werk ben en ik ga daarna de straat op en kom iemand tegen, dan ben ik helemaal weg. Dan reageer ik ontzettend sloom.”
Vrouwkje: “Dat heb ik ook.”
BLVD: “Beperkt dichten dan je leven?”
Tjitske: “Bedoel je dat je een heel leven zou mislopen omdat je dicht?”
Jannah: “Zeker als je veel optreedt, sta je met beide benen in de wereld.”
Hagar: “Je komt als dichter juist met allerlei mensen en dingen in aanraking.”
Tjitske: “Maar dat is behoorlijk virtueel; uiteindelijk sta je op een podium met allemaal luisteraars die applaudisseren. Dat is niet écht het gewone leven.”
Hagar: “Volgens mij is het ook overdreven om aan te nemen dat je geïsoleerd leeft, doordat je schrijft. Ik dacht dat het veel eenzamer zou zijn. Je bent als dichter heus niet van de wereld. Hoewel je wel enigszins onthecht moet zijn om te kunnen schrijven.”
Tjitske: “Die onthechting vind ik problematisch.”
Jannah: “Problematisch? Dat is een kwaliteit!”
Tjitske: “Beide. Inmiddels is alleenzijn een kwaliteit die nodig is om te schrijven. Maar ik begon in eenzaamheid, waardoor schrijven voor mij altijd is verweven met oud zeer. Dat vind ik moeilijk.”
BLVD: “Omdat je het opzoeken van die pijn moeilijk vindt?”
Tjitske: “Nee. Maar je houdt de pijn in stand door schrijver te zijn. De neiging is er om dat te willen, dat prettig te vinden, maar tegelijkertijd ben ik me daardoor bewust van die pijn. Ik weet niet hoe dat zich hoort te verhouden.”
BLVD: “Belemmert dat je schrijven?”
Tjitske: “Ja. Maar het is óók de bron. Aan de ene kant wil je alleen zijn, in de wereld van je verbeelding kruipen. En aan de andere kant wil je juist wél in het leven staan.”
Hagar: “Ik denk dat je dat gemis ook zou voelen als je iets heel anders zou doen. Misschien hoort het gewoon bij je. Ik heb andere dingen geprobeerd…”
Vrouwkje: “Jij hebt zelfs een baan gehad!”
Hagar: “Even, als publiciteitsmedewerker. Daar was ik ook niet gelukkig mee.”
Tjitske: “Ik zou het schrijven hierom ook nooit laten.”
Hagar: “Je zult altijd je eigen gedachten of fantasieën hebben. Daaraan kun je zien hoe mooi dingen zijn, maar het kan je ook aan het twijfelen brengen. Dat is het vermoeiende aan dichten, dat je altijd met je grenzen bezig bent.”
Jannah: “Voor mij is die onthechting noodzakelijk. Het creëert afstand tot de dingen, wat ik nodig heb om te observeren en te dichten.”
BLVD: “Hoe onthecht je je met een baby?”
Jannah: “Schrijven is een denkproces dat ik niet kan laten beïnvloeden. Als ik werk weet ik: over een paar uur kan ik weer helemaal niets, dus het intensiveert mijn schrijfproces eigenlijk. Mijn kindje beïnvloedt mijn schrijven erg weinig. Ik ga ook niet opeens over kinderen dichten.”
BLVD: “Wat doen de reacties van publiek en pers met jullie?”
Tjitske: “Ik ben tevreden over mijn eerste bundel, maar soms denk ik wel: dat kan ik nooit meer overtreffen.”
Jannah: “Dat had ik helemaal niet. Maar ik zou mijn vorige bundel wel willen herschrijven. Veel gedichten zijn in mijn hoofd alweer anders.”
Tjitske: “Ik wil helemaal niet bezig zijn met mogelijke reacties op nieuwe gedichten. Ik vind het al een wonder dat ‘Het moest maar eens gaan sneeuwen’ gelukt is. Nog een wonder is moeilijk en ik vind het lastig dat dat nu wordt verwacht.”
Vrouwkje: “Ik had gedacht dat mijn dichtbundel genegeerd zou worden. Het tegenovergestelde is gebeurd, maar nu komt die roman en nu ben ik opeens bang.”
Hagar: “Met ‘Koffers Zeelucht’ was ik bang dat ik zou teleurstellen. Wat nu als ze alleen maar lief waren bij het verschijnen van mijn debuut? Ik vind het trouwens nu nog raar dat je naam in de krant staat na een optreden, dat ze je hebben zitten bekijken en daar dan een oordeel over hebben.”
Vrouwkje: “En dat ze dan de meeste woorden besteden aan je jurk. Of je bril. In het ‘NRC’ nota bene!”
Tjitske: “Wat ik vervelend vind, is dat ik nu opeens tijdens het schrijven al aan publiceren denk.”
Hagar: “Dat werkt verlammend.”
Tjitske: “Ik weet niet of het mijn gedichten beïnvloedt, maar het is iets wat in je hoofd speelt tijdens het schrijven. Die pure naïviteit is er niet meer en die zal er ook nooit meer zijn.”
BLVD: “Is dat niet juist prettig?”
Tjitske: “Dat is het ook. Je kunt nu zeggen dat je dichter bent, je hebt bewijs.”
Jannah: “En het stelt grenzen. Het impulsieve en intuïtieve is er misschien een beetje af, maar voor mijn werkproces is de wetenschap dat het in een boek terechtkomt een begrenzing die ik prettig vind.”
Hagar: “Omdat je kritischer bent naar je eigen werk?”
Jannah: “Als je schrijft zonder echt ergens naartoe te werken, dan schrijdt het voort. Maar als je naar een publicatie toewerkt, dan probeer je veel meer iets te vervolmaken.”
Hagar: “Heeft poëzie grenzen nodig dan? Ik hoorde P.F. Thomese een stuk uit zijn roman ‘Schaduwkind’ voordragen. Prachtig proza, het is eigenlijk een gedicht.”
Tjitske: “Het is proza, maar mooi geschreven, dus eigenlijk is het poëzie?”
Hagar: “Ik vind poëzie mooier dan proza, sorry. Om te horen zeker.”
Tjitske: “Ik wil geen verschil maken. Maar wat me in een roman soms tegenstaat, is dat het vaak alleen om het verhaal draait.”
BLVD: “Wat maakt een roman dan wel spannend?”
Tjitske: “Er moet iets met het materiaal gebeuren, met de taal. Als je bijvoorbeeld het werk van Joke van Leeuwen leest, lijkt het net alsof ze al schrijvend het verhaal ontdekt.”
Jannah: “Gelukkig heb je in de literatuur ontzettend veel schrijvers die ontdekken in het schrijven. Boeken die drijven op de intrige, vind ik ook minder boeiend.”
Hagar: “Zoals ‘De Da Vinci Code’, dat heb ik proberen te lezen. Zo saai. Misschien is het verhaal spannend, maar de taal zelf doet niets.”
Vrouwkje: “Ik heb geen probleem met af en toe een spannende bestseller. Wat me meer stoort, is dat ik het afgelopen jaar veel boeken heb gelezen, waarbij de uitgever op een gegeven moment gezegd lijkt te hebben: ‘Als je nu een personage zus en een zijlijntje zo doet, heb je een leuk plot.’ Dat vind ik moeizaam en jammer, want een plot is helemaal niet nodig. In mijn roman ‘Grote Acht’ gebeurt bijvoorbeeld waanzinnig weinig. Misschien is dat het verschil met poëzie. Als ik over mijn gedichten vertel, hoef ik nooit te vertellen waar het over gaat. Bij proza moet je meteen het verhaal van a tot z navertellen.”
Hagar: “En dat lukt niet, want een samenvatting beschrijft alleen dat plot…”
BLVD: “Bemoeien jullie uitgevers zich ook op die manier met jullie gedichten?”
Hagar: “Nee. Dat laat ik niet gebeuren en dat werkt ook niet.”
Tjitske: “Ik heb mijn uitgever duidelijk gemaakt dat hij me vooral niet moet pushen wat betreft die tweede bundel.”
Vrouwkje: “Ik heb juist gekozen voor de uitgeverij die me het meeste tegengas biedt. Soms weet ik dat er iets schort aan een gedicht, maar dan zie ik niet meer wat. Dan zegt mijn redacteur: ‘Die strofe daar gaat er wel uit hè, want dat wil ik niet lezen hoor.’ Meestal weet ik dan meteen wat het probleem is en hoe ik dat gat moet vullen. Die wisselwerking vind ik fijn. Niet omdat ze me zeggen wat ik moet doen, maar vooral om wat ze me aanraden te laten.”
Tjitske: “Ik leverde mijn bundel in toen ik hem helemaal af had. Ik wilde zelf het gevoel hebben dat het klopte. Maar mijn redacteur wilde dat ik er nog een aantal gedichten bijvoegde. Achteraf had hij gelijk, maar op dat moment vond ik het moeilijk.”
Hagar: “Bij mij wilden ze een gedicht er liever niet in hebben, ‘Recensie van de taal’, dat ik al had geschreven voor ‘Genoeg gedicht over de liefde voor vandaag’. Mijn toenmalige uitgever zei: ‘Om nu in je eerste bundel met een recensie van de taal te komen, is misschien wat pretentieus.’ Bij ‘Koffers Zeelucht’ had ik het er weer tussen gestopt, en toen werd precies dat gedicht er weer uit gepikt. ‘Een gedicht over taal, is dat niet een uitgekauwd onderwerp?’ Dus nu ik met het geld dat ik met de Jo Peters Poëzieprijs heb gewonnen zelf een mooie dichtbundel mocht samenstellen, heb ik mijn kans gegrepen en dat gedicht erin opgenomen. Maar over het algemeen vind ik het lastig om te bepalen in hoeverre je in kritiek moet meegaan, want sommige kritiek is goed.”
BLVD: “Laten jullie je beïnvloeden door collega’s?”
Hagar: “Weinig. Ik kreeg op mijn vijftiende verjaardag een gedicht van Kafavis van mijn leraar Nederlands. Ik werd zo geraakt door dat gedicht, dat heb ik later nooit meer meegemaakt. Dat zo weinig woorden zo veel kunnen doen, vond ik een waanzinnige ervaring!”
Tjitske: “Het is niet zo dat je werk per definitie lijkt op de poëzie die je graag leest. Ik houd van Van Ostaijen, maar schrijf niet zo. Voor een deel word je ook beïnvloed door wat je op straat hoort.”
Jannah: “En ziet. Ik vind kijken erg belangrijk.”
Vrouwkje: “Ik heb veel geleerd door poëzie te lezen waarvan ik dacht dat ik die niet mooi zou vinden. Niet om het alsnog te waarderen, maar om erachter te komen wat er allemaal mogelijk is.”
Hagar: “Toen ik die negentig bundels voor de VSB Poëzieprijs las, raakte ik een beetje ontmoedigd. Het was het omgekeerde van die eerste ervaring met Kavafis. Die maakte destijds alles in me open. Nu sloeg alles dicht.”
BLVD: “Had dat met de kwaliteit te maken?”
Hagar: “Je ziet dat er een enorme middenmoot is, waarin de schrijvers schijnbaar denken: zo hoor je poëzie te schrijven. Op een gegeven moment doemdacht ik dat het allemaal maar een maniertje was en dat dichten blijkbaar niet bijzonder was. Misschien heeft dat uiteindelijk ook weer met die onthechting te maken. Die heb ik nodig, merk ik, terwijl ik nu praat… Weet je hoe bizar het is om te beseffen dat je vaak meer over dichten praat dan dat je het echt aan het doen bent? Als ik eerlijk ben, zit ik hier al de hele tijd op hete kolen en denk ik: ik moet schrijven, niet lullen!”
BLVD: “We zijn ook klaar nu.”

Tjitske Jansen (1971)
Won in 2001 de poetry slam in het Amsterdamse Festina Lente. Gedichten van haar werden gepubliceerd in de bloemlezing ‘Vanuit de lucht’ (Passage, 2001). In 2003 verscheen bij uitgeverij Podium haar debuut ‘Het moest maar eens gaan sneeuwen’, waarvan zeven herdrukken verschenen. Sindsdien treedt Jansen veel op, schrijft ze columns en geeft ze poëzieworkshops. In 2004 verscheen een verzameling van haar theaterteksten onder de titel ‘Vind je mij opwindend?’.
Jannah Loontjens (1974)
Haar debuut ‘Spectroscoop’ (De Beuk) verscheen in 2001, haar tweede bundel ‘Varianten van nu’ verscheen in 2002 bij Bert Bakker. Haar gedichten werden geselecteerd voor ‘Vanuit de lucht’ (Passage, 2001), ‘De Verhuizing’ (Prometheus, 2003) en ‘Komrij’s Nederlandse Poëzie van de 19de tot en met de 21ste eeuw in 2000 en enige gedichten’ (Bert Bakker, 2004). Behalve gedichten schrijft Loontjens ook essays. Haar derde dichtbundel, ‘Het ongelofelijke krimpen’ (Bert Bakker) verschijnt in september.
Vrouwkje Tuinman (1974)
Debuteerde in september 2004 bij uitgeverij Nijgh & van Ditmar met de dichtbundel ‘Vitrine’. In september volgt haar debuutroman, ‘Grote acht’. Publiceerde samen met Ingmar Heytze in 2000 ‘Verdomd interessant, maar gaat u verder. De taal van Wim T. Schippers’ (SDU Uitgevers) en bracht in 2001 en 2002 een drietal bloemlezingen getiteld ‘Seks, de daad in 69 gedichten’, ‘Drugs, verslavende gedichten’ en ‘Rock 'n' roll, klinkende gedichten’ (521) uit. Tuinman organiseert ook literaire evenementen, schrijft columns en treedt op tijdens festivals en literaire avonden. Ze ontving in februari 2004 de Hollands Maandblad Poëziebeurs 2003/2004 en werd genomineerd voor de Libra Prijs.
Hagar Peeters (1972)
Werd in eerste instantie bekend als ‘performing poet’ en debuteerde in 1999 met 'Genoeg gedicht over de liefde vandaag' (Podium). Met haar boek 'Gerrit de Stotteraar - Biografie van een boef' (2002) won ze de Nationale Scriptieprijs 2001. In november 2003 verscheen haar dichtbundel 'Koffers zeelucht' (de Bezige Bij), waarvoor ze in 2004 de J.C. Bloemprijs en de Jo Peters Prijs voor moderne poëzie ontving. In april 2005 verscheen haar nieuwste gedichtenbundel 'Nachtzwemmen' (Perdu).

Uit: Utrechts Nieuwsblad

Vrouwkje Tuinman is klaar voor Poëzienacht

Vrouwkje Tuinman sluit de 25ste Nacht van de Poëzie af, als enige debutante temidden van talrijke grijze eminenties. Een spannend moment. ‘Een uur van tevoren zal ik roepen: Ik wil niet! Ik hoop dat er dan iemand is die zegt dat ik mij niet moet aanstellen.’

Door Jeroen de Valk

Zondagochtend 6 maart rond een uur of drie zal Vrouwkje Tuinman de 25ste Nacht van de Poëzie afsluiten. Ze is de enige dichter op deze jubileumeditie die niet eerder op het festival was; de andere deelnemers zijn zonder uitzondering Nacht-veteranen als Rutger Kopland en Gerrit Komrij. Het lijkt een optreden om met angst en beven naar uit te zien; wie de Nacht afsluit, blijft de hele nacht in spanning terwijl collega’s relaxed het glas heffen. Hij of zij moet al die tijd nuchter en helder zien te blijven.
,,Ik probeer er maar niet aan te denken’’, vertelt de Utrechtse dichteres. ,,Ik heb gelukkig eerder die dag een andere klus; ik presenteer het cultuurnieuws bij Café Z, de talkshow in de Stadsschouwburg. Ik hoop dat daar de adrenaline een beetje wegebt. De drank is geen probleem, aangezien ik nooit drink. Het wakker blijven ook niet, want ik heb een groot slaapprobleem. Thuis lig ik soms tot zes uur ’s ochtends wakker. Het verschil is natuurlijk, dat ik dan niets hoef te presteren.’’
Waarschijnlijk wordt de Nacht ‘gewoon gezellig’, hoopt ze. ,,Ik ga andere dichters zien, en zal wel weer te veel geld uitgeven op de boekenmarkt in de wandelgangen. Rond een uur of twee zal ik mij realiseren dat ik nog moet optreden, en dan ga ik roepen: ‘Ik wil niet!’ Waarop iemand anders zegt dat ik mij niet moet aanstellen.’’
Volgens de Nacht-traditie mag de afsluiter het jaar daarop de Nacht openen. Wat betekent dat Tuinman in maart 2006 om acht uur ’s avonds aan het woord is. ,,Dat openen lijkt mij eigenlijk veel moeilijker; er is nog niets gebeurd, dus je moet zelf de toon zetten. Je staat te praten terwijl de toeschouwers nog een plekje zoeken en een biertje willen en elkaar staan te begroeten. Daarbij komt, dat ik niet erg ‘aanwezig’ ben; ik maak geen spektakel en heb een zachte stem. Ze moeten de microfoon altijd harder zetten voor mij.’’
Vrouwkje Tuinman (30) kan zich troosten met de gedachte dat haar poëziedebuut Vitrine uitstekend werd ontvangen. Zó goed zelfs, dat de publicatie van haar tweede boek – de roman Grote Acht – is uitgesteld tot eind augustus, zodat de bundel voldoende aandacht kan krijgen..
Beide boeken schreef Tuinman toen ze een jaar vrijaf nam als freelance journalist. ,,In de journalistiek kan ik niet alles kwijt. Vooral bij het schrijven van columns bleven voortdurend ideeën liggen. Ik wilde niet zo iemand worden die de hele tijd roept dat hij een boek wil schrijven, zonder dat ooit te doen. Ik ben een jaar van mijn spaargeld gaan leven, en in die tijd kwamen de manuscripten voor de bundel en de roman tot stand.’’
Haar werk is grotendeels autobiografisch getint. ,,Het uitgangspunt van Vitrine is: een jonge vrouw die zich lange tijd niet goed kon overgeven aan de liefde, maar nu wel, aangezien die onontkoombaar is. Met op de achtergrond een vroeg overleden vader. In mijn roman draait het om een tirannieke vader en een klein meisje, dat onder hem poogt op te groeien. Dat ben ik allemaal zelf. Mijn vader ís vroeg overleden, en ik héb nu mijn grote liefde gevonden: de dichter F. Starik. Maar met die uitgangspunten ga ik verder fantaseren, dingen uitvergroten.’’
Wie boeiende literatuur wil schrijven, moet zich niet beperken tot de realiteit, legt ze uit. De werkelijkheid kan ongeloofwaardig overkomen, en wat is gefantaseerd kan reëel lijken. ,,Ik heb ooit wat passages van de roman laten lezen aan een kennis; die zei: ‘Wat gruwelijk! Gelukkig is het niet echt gebeurd.’ Maar dat was nou net wél echt gebeurd.’’
Het jaartje vrijaf is een van de weinige bewuste carrièremanoeuvres uit Tuinmans leven. ,,Ik heb nooit bewust een beroep nagestreefd. Op een goede dag realiseerde ik mij dat ik met de journalistiek mijn brood verdiende, en dat ik dus kennelijk journalist was geworden.’’ De journalistiek en het organiseren van literaire evenementen bracht Tuinman ertoe zelf te gaan publiceren, en haar debuut bracht haar dus al meteen tot de Nacht van de Poëzie.
Inmiddels is ze alweer bezig met een nieuwe poëzie-reeks: korte, compacte gedichten die ze – vanwege de vorm – ‘baksteentjes’ noemt. Of ze daar iets van gaat voorlezen op de Nacht in de zeven minuten die ze tot haar beschikking heeft, staat nog niet vast. ,,Ik maak pas de definitieve selectie op het podium. Als het publiek geconcentreerd is, kan ik rustig beginnen. Zijn de mensen onrustig, dan moet ik met de deur in huis vallen om de aandacht te trekken. Mijn uitgever heeft mij aangeraden om dan te beginnen met het eerste gedicht uit mijn bundel Vitrine; daar komt het woord ‘kut’ in voor, en dan is iedereen meteen wakker.’’

De 25ste Nacht van de Poëzie vindt plaats in muziekcentrum Vredenburg, Utrecht, van zaterdag 5 maart, 20.00 uur, tot de volgende ochtend, ca. 3.00 uur.